RAQAMLI MAKONDA BOLALARNING SHAXSIY MA’LUMOTLARINI HIMOYA QILISH: O‘ZBEKISTON TARAQQIYOT STRATEGIYASIDA “XALQ XIZMATIDAGI DAVLAT” TAMOYILINING AMALIY IFODASI

Gulnoza Shorasulova

Mualliflar

Gulnoza Shorasulova Muallif

Kalit so'zlar

raqamli himoya, bolalar huquqlari, shaxsiy ma’lumotlar, “O‘zbekiston-2030” strategiyasi, algoritmik diskriminatsiya, sharenting, raqamli suverenitet.

Annotasiya

Oxirgi o‘n yillikda jamiyatning jadal raqamlashtirilishi bolalarning onlayn makonda ishtirok etish mexanizmlarini tubdan o‘zgartirdi. Raqamli texnologiyalar ta’lim, muloqot qilish va shaxsiy rivojlanish uchun keng imkoniyatlar yaratgan bo‘lsa-da, shaxsiy ma’lumotlar xavfsizligi, profiling, algoritmik diskriminatsiya va kiberxavflar bilan bog‘liq yangidan yangi tahdidlarni yuzaga keltirmoqda. “O‘zbekiston - 2030” strategiyasida inson qadri va bolalar manfaatlarini himoya qilish davlat siyosatining muhim yo‘nalishi sifatida belgilangan. Ushbu tezisda strategiyaning qonun ustuvorligi, boshqaruv samaradorligi hamda barqaror rivojlanish tamoyillari doirasida bolalarning raqamli makonda shaxsiy ma’lumotlarini himoya qilish borasidagi huquqiy islohotlar tahlil qilinadi. BMT Bosh Assambleyasi, GDPR, COPPA va Children’s Code kabi xalqaro me’yoriy-huquqiy hujjatlar bilan qiyosiy yondashuv orqali O‘zbekiston milliy qonunchiligini takomillashtirish imkoniyatlari o‘rganiladi. Sun’iy intellekt asosidagi xizmatlar va sharenting amaliyoti zamonaviy muammolar sifatida tahlil qilinib, raqamli suverenitetni mustahkamlash va bolalar huquqlarini samarali himoya qilishga qaratilgan takliflar ishlab chiqiladi.

Manbalar

1. Convention on the Rights of the Child Adopted and opened for signature, ratification and accession by General Assembly resolution 44/25 of 20 - November 1989.

2. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi - Qonunchilik maʼlumotlari milliy bazasi, 01.05.2023-y., 03/23/837/0241-son.

3. General Data Protection Regulation - REGULATION (EU) 2016/679 OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 27 April 2016.

4. CHILDREN'S ONLINE PRIVACY PROTECTION RULE (COPPA RULE) - 1998.

5. Age-Appropriate Design Code (Children’s Code) - 2021.

6. “O‘zbekiston - 2030” strategiyasi to‘g‘risidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 11.09.2023 yildagi PF-158-son farmoni - Qonunchilik maʼlumotlari milliy bazasi, 12.09.2023-y., 06/23/158/0694-son; 29.12.2023-y., 06/23/214/0984-son; 21.03.2025-y., 06/25/51/0261-son; 26.03.2025-y., 06/25/56/0274-son.

7. “2022 — 2026-yillarga moʻljallangan Yangi Oʻzbekistonning taraqqiyot strategiyasi toʻgʻrisida” gi Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni, 28.01.2022 yildagi PF-60-son - Qonunchilik maʼlumotlari milliy bazasi, 29.01.2022-y., 06/22/60/0082-son, 18.03.2022-y., 06/22/89/0227-son, 21.04.2022-y., 06/22/113/0330-son; 10.02.2023-y., 06/23/21/0085-son; 03.01.2024-y., 06/24/221/0003-son; 28.12.2024-y., 06/24/227/1089-son; 01.03.2025-y., 06/25/27/0196-son; 20.05.2025-y., 06/25/87/0451-son; 08.08.2025-y., 06/25/126/0704-son.

8. “Shaxsga doir maʼlumotlar toʻgʻrisida” gi Oʻzbekiston Respublikasining Qonuni, 02.07.2019 yildagi O‘RQ-547-son - Qonun hujjatlari maʼlumotlari milliy bazasi, 03.07.2019-y., 03/19/547/3363-son; 15.01.2021-y., 03/21/666/0032-son; Qonunchilik maʼlumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son; 29.11.2023-y., 03/23/880/0905-son.

9. “Ta’lim to‘g‘risida” gi Oʻzbekiston Respublikasining Qonuni, 23.09.2020 yildagi O‘RQ-637-son - Qonun hujjatlari maʼlumotlari milliy bazasi, 24.09.2020-y., 03/20/637/1313-son; Qonunchilik maʼlumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son, 12.10.2021-y., 03/21/721/0952-son; 29.11.2023-y., 03/23/880/0905-son; 01.02.2024-y., 03/24/901/0082-son; 09.09.2024-y., 03/24/957/0689-son; 21.09.2024-y., 03/24/963/0735-son; 05.11.2024-y., 03/24/990/0892-son; 07.02.2025-y., 03/25/1025/0116-son; 24.10.2025-y., 03/25/1091/0969-son.

10. “Ommaviy axborot vositalari toʻgʻrisida” gi Oʻzbekiston Respublikasi qonuni, 15.01.2007 yildagi O‘RQ-78-son - Oʻzbekiston Respublikasi qonun hujjatlari toʻplami, 2007-y., 3-son, 20-modda; Qonun hujjatlari maʼlumotlari milliy bazasi, 19.04.2018-y., 03/18/476/1087-son; Qonunchilik maʼlumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son; 07.02.2024-y., 03/24/905/0106-son; 21.09.2024-y., 03/24/963/0735-son.

11. Sonia Livingstone – “Children’s Data and Privacy Online: Evidence Review”- 2019.

12. Livingstone S. & Byrne J. – “Children’s Privacy in the Digital Age: US and UK Perspectives”- 2024.

13. Anthony Owen & Dario Lam – “Protecting Children’s Data Privacy in AI-Enabled Early Education” - 2025.

14. SSRN Paper – “The Right to Privacy of Children in the Digital Era” - 2024.